Cumhurbaşkanları nasıl seçildiler?
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde üçüncü kez Cumhurbaşkanı seçimi için sandık başına gidiliyor.
Seçimin 14 Mayıs’ta yapılan ilk turunda hiçbir aday seçilmek için gerekli çoğunluğu sağlayamayınca sonuç ikinci tura kaldı. 28 Mayıs’ta yapılacak oylama Türkiye tarihindeki ilk ikinci tur oylama olacak.
Bu, Cumhurbaşkanın halk tarafından seçilmesine ilişkin süreçte yapılan anayasa değişikliklerinin ardından üçüncü seçim olacak. Daha önceki Cumhurbaşkanı seçimlere TBMM’de yapıldı. Sadece 12 Eylül darbesi lideri Kenan Evren anayasanın halkoyuna sunulmasına ilişkin oylamada yapılan anayasal düzenleme kapsamında bu göreve getirildi.
Türkiye tarihinde çok partili döneme geçilmesiyle Cumhurbaşkanı seçimi hep tartışmalar yaratan bir durum oldu, seçilme süreçleri ve görev süreleri de hep farklıydı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, ilk göreve seçildiğinde tarihler 29 Ekim 1923’ü gösteriyordu. Atatürk bu göreve dört kez seçildi ve hayata gözlerini yumduğu 10 Kasım 1938’e kadar devam etti.
Cumhuriyeti’in kurucu kadrolarında yer alan İsmet İnönü, görevi üstlenen ikinci isim oldu. İnönü, dört kez cumhurbaşkanı seçildi. 22 Mayıs 1950’de görevi devrettiği isim ise yine kurucu kadrolarda yer alan Celal Bayar’dı. Bayar’ın koltuğa oturuşu tek partili sürecin de bitişiydi aynı zamanda. Ancak, Bayar’ın üç kez seçildiği bu görevi 27 Mayıs 1960’da askeri darbeyle sona erdi.
Atatürk, İnönü ve Bayar’ın döneminde cumhurbaşkanının görev süresi parlamento seçimlerine paralel olarak dört yıldı, yeniden seçilmek mümkündü. 1961 Anayasası ile cumhurbaşkanının görev süresi yedi yıla çıkarıldı ve ikinci kez seçilememe kuralı getirildi. Bu düzenleme 1982 Anayasası’nda da korundu. 2010’da yapılan anayasa değişikliğinde ise halk tarafından beş yıllığına ve ikinci kez seçilebilmesi kuralı getirildi.
Cumhurbaşkanlığı seçimleri Türk siyasi hayatında hep dönemin en önemli gündem maddesi oldu. Hatta kimi zaman devlet yapısı içindeki etkin aktörler arasında ”kriz” yarattı. Bunun sonucu olarak kimi zaman Cumhurbaşkanlığı koltuğuna asker kökenli bir isim oturdu. Cumhuriyetin kurucu kadrosundan cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturanlardan Atatürk ve İnönü asker kökenliydi, Bayar ise ilk sivil kökenli cumhurbaşkanı oldu.
1960 darbesiyle bu göreve gelen Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk ve yine bir başka darbenin (12 Eylül 1982) lideri Kenan Evren asker kökenliydi. Turgut Özal, başbakanlıktan cumhurbaşkanlığı koltuğuna geçmeyi tercih etti, ardından Süleyman Demirel de bu yoldan gitti. Ahmet Necdet Sezer cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturan siyaset ya da ordu kökenli olmayan tek isim oldu. Sezer, Anayasa Mahkemesi Başkanıyken, o tarihte TBMM’de bulunan siyasi parti liderleri tarafından ortak aday gösterildi. 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ise yine siyaset kökenli ve başbakanlık yapmış bir isim oldu.
Görevdeki 12. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise TBMM ve halkoyu ile bu görev geldi. Erdoğan, görev süresini tamamlamadan yapılan anayasa değişikliği sonucunda yapılan halkoylamasında göreve seçildi.
Cumhurbaşkanlarının seçilişi ve o dönemle ilgili bazı notlar şöyle:
Mustafa Kemal Atatürk
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı. Atatürk, dört kez seçildi ve hayata gözlerini yumduğunda bu görevi sürdürüyordu. Her seçilişinde ilk turda ve oy kullanan üyelerin tümünün oylarıyla bu göreve getirildi.
O tarihte yürürlükte olan 1924 Anayasası cumhurbaşkanının görev süresini TBMM seçimlerine paralel, 4 yıl olarak düzenliyordu. Anayasadaki hüküm şöyleydi:
”Madde 31- Türkiye Cumhurbaşkanı, Büyük Millet Meclisi kamutayı tarafından ve kendi üyeleri arasından bir seçim dönemi için seçilir. Cumhurbaşkanlığı görevi, yeni Cumhurbaşkanının seçimine kadar sürer. Yeniden seçilmek olur’’
Seçimlerin yapıldığı tarihler, o dönemdeki TBMM üye tamsayıları, oylamaya katılanların üye sayısı ve aldığı oylar şöyle: Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 29.10.1923 287 158 158 01.11.1927 316 288 288 04.05.1931 317 289 289 01.03.1935 399 386 386
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu cumhurbaşkanı olan Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in ilanıyla (29 Ekim 1923) seçildi ve hayata gözlerini yumduğu tarihe (10 Kasım 1938) kadar 15 yıl bu görevi sürdürdü.
İsmet İnönü
Türkiye Cumhuriyeti’nin 2. Cumhurbaşkanı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu kadrosunda yer alan ve asker kökenli devlet adamı olan İnönü, dört kez bu görevi üstlendi, her birinde ilk turda seçildi. İlk üç seçimde oy kullanan üyelerin tamamının oyunu aldı. Dördüncü seçimde ise karşısında Fevzi Çakmak ve Yusuf Kemal Tengirşenk adaydı.
Cumhurbaşkanı seçildiği tarihler ve o tarihteki TBMM üye tamsayıları, oylamaya katılan üye sayısı ve aldığı oylar şöyle: Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 11.11.1938 399 348 348 03.04.1939 (*) 429 413 413 08.03.1943 455 435 435 05.08.1946 465 451 388
(* 425+5 Hatay)
5 Ağustos 1946 tarihindeki cumhurbaşkanı seçiminde iki aday daha vardı. Bunlardan Fevzi Çakmak 59, Yusuf Kemal Tengirşenk ise 2 oy aldı.
İsmet İnönü, Atatürk’ün hayata gözlerini yumduktan hemen sonra 11 Kasım 1938’de ilk kez seçildi. Cumhurbaşkanlığı makamını Celal Bayar’a devrettiğinde tarihler 22 Mayıs 1950’yi gösteriyordu ve 12 yıla yakın görev yapmıştı.
Celal Bayar
Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı olan Bayar üç kez bu görevi üstlendi ve her defasında ilk turda seçildi. Türkiye’nin kurucu kadrosunda yer alan Celal Bayar, aynı zamanda ilk sivil kökenli cumhurbaşkanıydı.
Celal Bayar’ın cumhurbaşkanı seçildiği tarihler ve o tarihteki TBMM üye tamsayıları, oylamaya katılan üye sayısı ve aldığı oylar şöyle: Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 22.05.1950 487 453 387 14.05.1954 541 513 486 01.11.1957 610 413 413
22.05.1950 tarihinde yapılan cumhurbaşkanı seçimindeki diğer adaylardan İsmet İnönü 64, Halil Özyörük 1 oy almış, 1 üye ise çekimser oy kullanmıştı.
14.05.1954 tarihindeki cumhurbaşkanı seçiminde ise 27 üye çekimser kalmıştı.
Celal Bayar, 22 Mayıs 1950 tarihinde ilk kez seçildi. Bayar’ın üçüncü dönemde, toplam yedi yıla yaklaşan görev süresi 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle sona erdi. Bu tarihte kurulan Milli Birlik Komitesi kararıyla Cumhurbaşkanı Celal Bayar tutuklandı. Bayar’ın yanı sıra Başbakan Adnan Menderes, TBMM Başkanı Refik Koraltan ile bütün bakanlar kurulu üyeleri, Demokrat Parti’nin (DP) önde gelen yöneticileri de tutuklandı.
Cemal Gürsel
Türkiye Cumhuriyeti’nin 4. Cumhurbaşkanı. 26 Ekim 1961 tarihinde yapılan oylamada ilk turda bu göreve seçildi. 1961 Anayasası ile cumhurbaşkanının görev süresi (4 yıldan) 7 yıla çıkarılmıştı. Anayasadaki düzenlemede şu hükümler yer alıyordu:
”Madde 95- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri arasından, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla yedi yıllık bir süre için seçilir; ilk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir. Bir kimse arka arkaya iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez’’
Gürsel’in cumhurbaşkanı seçildiği oylamadaki rakamsal durum şöyleydi: Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 26.10.1961 638 (*) 607 434
(*TBMM üye sayısı 450, Cumhuriyet Senatosu üye sayısı 188)
Cemal Gürsel, 27 Mayıs 1960 darbesi öncesinde Kara Kuvvetleri Komutanlığı görevindeydi. Görsel, darbeyle kurulan ve 38 subaydan oluşan Milli Birlik Komitesi (MBK) başkanlığı ve Devlet Başkanlığı’na 28 Mayıs 1960’da getirildi. Gürsel, MBK Başkanlığının yanı sıra başbakanlık (24 ve 25. Hükümetler), Milli Savunma Bakanlığı görevlerini de üstlendi.
Yeni Anayasa’nın 9 Temmuz 1961’de kabulü ile 15 Ekim 1961’de yapılan genel seçimlerden sonra 12. Dönem TBMM, 25 Ekim 1961’de toplandı ve askeri rejim sona erdi. Dolayısıyla Gürsel’in askeri rejimdeki görevi de 25 Ekim 1961’de son buldu. Gürsel, TBMM’de 26 Ekim 1961’de yapılan seçimle Türkiye Cumhuriyeti’nin 4. Cumhurbaşkanı oldu.
Cemal Gürsel, süresini tamamlayamadan, geçirdiği bir rahatsızlık sonucu görevinden ayrılmak durumunda kaldı. 1960’da geçirdiği hafif bir felçle başlayan hastalığı zamanla ilerledi ve Gürsel, 2 Şubat 1966’da tedavi için ABD’ye götürüldü. 9 Şubat’ta komaya giren Gürsel, 26 Mart’ta Türkiye’ye getirildi ve Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesi’ne kaldırıldı. Aynı gün 37 kişilik ”Müşterek Sıhhi Kurul”, Gürsel’in cumhurbaşkanlığı görevine devam edemeyeceğini belirten bir rapor hazırlayarak Başbakanlığa sundu ve 28 Mart 1966’da TBMM kararıyla (yaklaşık 5 yıl süren) cumhurbaşkanlığı sona erdi.
Cevdet Sunay
Türkiye Cumhuriyeti’nin 5. Cumhurbaşkanı. Cevdet Sunay, 1960 yılında Genelkurmay Başkanlığı’na atandı. 1966 yılında emekliye ayrılan Sunay, cumhurbaşkanlığı için dönemin (askeri ve sivil iradesinin) uzlaşmasıyla Cumhuriyet Senatosu kontenjan üyeliğine getirildi. Sunay, Gürsel’in rahatsızlığı nedeniyle cumhurbaşkanlığı görevinin sona ermesi üzerine 28 Mart 1966’da TBMM tarafından Türkiye’nin beşinci cumhurbaşkanı seçildi. Yedi yıllık görev süresini tamamladıktan sonra 1973 yılında cumhurbaşkanlığından ayrıldı. 1980 darbesine kadar anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu üyeliği yaptı.
Sunay, 28 Mart 1966 tarihinde yapılan oylamada ilk turda seçildi. Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 28.03.1966 636 (*) 532 461
(*TBMM üye sayısı 450, Cumhuriyet Senatosu üye sayısı 186)
Bu oylamada parlamento üyesi olmayan 5 kişiye oy çıktı. Seçimde kullanılan diğer oyların dağılımı ise Alparslan Türkeş 11, Ali Fuat Başgil 1, İsmet İnönü 1, Celal Ertuğ 1, Kasım Gülek 1, Sadettin Bilgiç 1, Turhan Dilligil 2, Osman Turan 1 şeklindeydi ve 47 oy da boş çıkmıştı.
Sunay, 7 yıllık süresinin ardından görev Fahri Korutürk’e devretti.
Fahri Korutürk
Türkiye Cumhuriyeti’nin 6. Cumhurbaşkanı. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı yapan Korutürk, 1960 yılında emekli olmasının ardından Türkiye’nin Moskova Büyükelçiliği’ne atandı. Ardından Madrid Büyükelçiliğine getirilen Korutürk, 1965’te istifa ederek Türkiye’ye döndü. Korutürk, 1968 yılında Cumhuriyet Senatosu üyesi oldu.
Cumhurbaşkanı seçimi sürecinde askeri ve sivil yönetim kadroları arasında kimin bu göreve getirileceği konusunda yaşanan görüş ayrılığı sürecinde, Korutürk üzerinde mutabakata varıldı.
Korutürk, 6 Nisan 1973 tarihinde 15’inci turda Cumhurbaşkanı seçildi. Bu oylamadaki sayısal veriler şöyleydi: Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 06.04.1973 635 (*) 557 365
(*TBMM üye sayısı 450, Cumhuriyet Senatosu üye sayısı 185)
Cumhurbaşkanı seçiminin bu turunda kullanılan diğer oyların dağılımı ise Faruk Gürler 87, Ferruh Bozbeyli 51, Tekin Arıburun 17, İsmet İnönü 3, Sabit Osman Avcı 2, Ali Naili Erdem 1, Rifat Öztürkçine 1 şeklindeydi ve 27 çıkmış, 3 oy da geçersiz sayılmıştı.
Seçim sürecinde Faruk Gürler (eski Genelkurmay Başkanı ve Cumhuriyet Senatosu üyesi) ve Tekin Arıburnu, 7. turda adaylıktan çekildiklerini açıkladılar. Siyasi parti liderleri arasındaki uyuşmazlık sürece de yansımıştı ve 7. tur ile 15. tur arasındaki oylamalara katılım 120-178 üye arasında değişmekteydi.
Sonuçsuz Kalan Seçimler
Fahri Korutürk’ün görevi, anayasal düzenleme uyarınca 7 yıllık sürenin tamamlanmasıyla (6 Nisan 1980 tarihinde) sona erdi. Çankaya Köşkü’nden ayrılan Korutürk, yine anayasal düzenleme uyarınca Cumhuriyet Senatosu’nda tabii üye oldu. (Bu görevi de 12 Eylül 1980 darbesine kadar sürdü.)
Korutürk’ten sonraki cumhurbaşkanının kim olacağına ilişkin uzlaşmazlık sürecinde, bu makama Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil vekalet etti. Çağlayangil, aynı zamanda AP’nin Çankaya Köşkü’ne göndermek istediği kişiydi.
Yeni cumhurbaşkanının kim olacağı konsundaki uzlaşmazlık sürecinde ilk turu 25 Mart 1980’de, sonuncusu 21 Ağustos 1980 tarihinde olmak üzere 115. tur yapıldı ve hiçbirinde de sonuç alınamadı. Ardından 12 Eylül 1980 tarihinde darbeyle işbaşına gelen askerler Meclis’i feshettiler.
Kenan Evren
Türkiye Cumhuriyeti’nin 7. Cumhurbaşkanı. 9 Kasım 1982 tarihinde bu görevi başladı.
12 Eylül 1980 askeri harekatıyla ülke yönetimine el konulmasından sonra yasama ve yürütme yetkilerini kullanmak üzere Genelkurmay Başkanı Org. Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Org. Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Org. Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Ora. Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Org. Sedat Celasun’dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi kuruldu. Evren, Milli Güvenlik Konseyi başkanlığının yanı sıra Devlet Başkanlığı’nı da üstlendi ve 18 Eylül 1980 tarihinde Devlet Başkanı olarak and içti. Böylece Türkiye’de (27 Mayıs darbesindeki Cemal Görsel’in ardından) ikinci kez ”Devlet Başkanlığı” sıfatı kullanıldı.
Evren, 7 Kasım 1982 tarihinde yapılan anayasa halkoylamasında, Anayasa’nın Geçici 1. maddesi uyarınca Cumhurbaşkanı seçilmiş oldu. Milli Güvenlik Konseyi’nin varlığı da, 6 Kasım 1983’deki genel seçimlerin ardından, TBMM’nin Başkanlık Divanı’nın oluştuğu 7 Aralık 1983’de sona erdi. Anayasa’nın Geçici 2. maddesi uyarınca, Milli Güvenlik Konseyi üyeleri, 6 yıl süreyle ”Cumhurbaşkanlığı Konseyi” üyesi sıfatını aldılar.
Yeni anayasa ile Cumhuriyet Senatosu tarihe karışıyordu.
1982 Anayasası’nın ilk halindeki ilgili maddeler şöyleydi:
”GEÇİCİ MADDE 1. – Anayasanın, halkoylaması sonucu, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası olarak kabul edildiğinin usulünce ilânı ile birlikte, halkoylaması tarihindeki Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Devlet Başkanı, Cumhurbaşkanı sıfatını kazanarak, yedi yıllık bir dönem için, Anayasa ile Cumhurbaşkanına tanınan görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır. 18 Eylül 1980 tarihinde Devlet Başkanı olarak içtiği and yürürlükte kalır. Yedi yıllık sürenin sonunda Cumhurbaşkanlığı seçimi Anayasada öngörülen hükümlere göre yapılır. ‘’
”GEÇİCİ MADDE 2. — 12 Aralık 1980 gün ve 2356 sayılı Kanunla kuruluşu gösterilen Millî Güvenlik Konseyi, Anayasaya dayalı olarak hazırlanacak Siyasi Partiler Kanunu ile Seçim Kanununa göre yapılacak İlk genel seçimler sonucu TBMM toplanıp Başkanlık Divanını oluşturuncaya kadar 2324 sayılı Anayasa Düzeni Hakkında Kanun ve 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkında Kanunlara güre görevlerini devam ettirir.
Anayasanın kabulünden sonra 2358 sayılı Kanunun 3. maddesindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeliklerinden birisinin, herhangi bir nedenle boşalması halinde doldurulması usulüne ilişkin hüküm uygulanmaz.’’
”MADDE 101- Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce kırk yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim yapmış kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre için seçilir.
Cumhurbaşkanlığına Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından aday gösterilebilmesi, Meclis üye tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür. Bir kimse, iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.’’
Turgut Özal
Türkiye Cumhuriyeti’nin 8. Cumhurbaşkanı. Özal, aynı zamanda iktidarda bulunan bir partinin (ANAP) lideri ve Başbakanlık görevini sürdürürken Cumhurbaşkanlığına seçilen ilk kişi oldu.
Özal, 31 Ekim 1989 tarihinde yapılan üçüncü turda seçildi. Seçimlere, TBMM’de grubu bulunan DYP ve SHP’li milletvekilleri katılmadı. Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 31.10.1989 450 285 263
Cumhurbaşkanı seçiminin bu turunda kullanılan oyların tasnifi ise Turgut Özal 263, Fethi Çelikbaş 14, Boş 8 şeklindeydi. Çelikbaş, ANAP Burdur Milletvekili olarak parlamentoda görev alıyordu.
Turgut Özal, 31 Ekim’de seçilmesine karşın Evren’in, Anayasa uyarınca 7 yıllık süresinin 9 Kasım 1989 tarihinde dolması nedeniyle, bu tarihte andiçerek göreve başladı.
Turgut Özal, 17 Nisan 1993’de geçirdiği rahatsızlık nedeniyle görevi sırasında vefat etti.
Süleyman Demirel
Türkiye Cumhuriyeti’nin 9. Cumhurbaşkanı. Demirel, başbakanlık görevini sürdürürken Cumhurbaşkanı seçilen ikinci isim oldu. 16 Mayıs 1993 tarihinde yapılan üçüncü turda seçildi. Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 16.05.1993 450 431 244
Bu turdaki oyların diğer adaylara dağılımı ise Kamran İnan 94, Lütfi Doğan 47, İsmail Cem 27 şeklindeydi ve 19 oy da boş çıkmıştı.
Ahmet Necdet Sezer
Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. Cumhurbaşkanı. Seçilmeden önce Anayasa Mahkemesi Başkanlığı görevini sürdüren Sezer, 5 Mayıs 2000 tarihinde yapılan üçüncü turda seçildi. Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 05.05.2000 550 533 330
Bu turdaki oyların diğer adaylar yönünden dağılım ise Nevzat Yalçıntaş 113, Sadi Somuncuoğlu 43, Rasim Zaimoğlu 24, Mehmet Mail Büyükerman 7 şeklindeydi. Bu turda 8 oy geçersiz sayılmış ve 8 oy da boş çıkmıştı. Adaylardan Yalçıntaş FP, Somuncuoğlu MHP ve Büyükerman ise DSP’liydi. Somuncuoğlu ve Büyükerman partilerinin karşı çıkmalarına rağmen aday olmuşlardı. Sonraki süreçte, Devlet Bakanlığı görevindeki Somuncuoğlu görevinden azledildi ve partiden uzaklaştı.
TBMM’de grubu bulunan siyasi parti liderlerinin ortak imzasıyla aday gösterilen Sezer, 5 Mayıs 2000 tarihinde seçildi. Ancak, Demirel’in, Anayasa uyarınca 7 yıllık süresinin 16 Mayıs 2000 tarihinde dolması nedeniyle, bu tarihte andiçerek görevine başladı.
Abdullah Gül
Türkiye Cumhuriyeti’nin 11. Cumhurbaşkanı. 28 Ağustos 2007 tarihindeki üçüncü tur oylamada seçildi. Seçildiği tarih Üye tamsayısı Katılanlar Aldığı oy 28.08.2007 550 448 339
Bu turdaki oyların diğer adaylar yönünden dağılımı ise Sabahattin Çakmakoğlu 70, Hüseyin Tayfun İçli 13 şeklindeydi. Üçüncü turda 24 oy boş çıkmış, 2 oy da geçersiz sayılmıştı.
Gül’ün seçildiği tarihe kadar yaşananlar bir ”siyasal kriz” süreci olarak nitelendirilir. Bu süreç satırbaşlarıyla şöyle:
-3 Kasım 2002’deki seçimlerde AK Parti tek başına iktidara geldi. Meclise girmeyi başaran ikinci parti ise CHP idi. Partinin genel başkanı Erdoğan ”siyasi yasaklılık” durumu, CHP’nin de desteğiyle giderildi.
-2007 başında yeni bir tartışma başlıyordu. Mayıs ayında Cumhurbaşkanı Sezer’in görev süresi doluyordu. Muhalefet, ”seçim erkene alınsın, yeni Cumhurbaşkanını yeni parlamento seçsin’’ diyordu. AK Parti’de ise ”her seçim zamanında yapılacak’’ görüşü hakimdi. Askerler de tartışmanın içine girmesiyle durum başka bir boyut kazanıyordu. Cumhurbaşkanı seçiminde TBMM’de en az 367 üyenin bulunması gerektiği görüşleri ortaya atılıyordu. Bu tartışmalar altında, Sezer’in görev süresinin bitimine bir ay kala, 16 Nisan 2007’de, yeni Cumhurbaşkanı seçimi süreci başladı. -24 Nisan’da AK Parti Kayseri Milletvekili Abdullah Gül aday oldu. 27 Nisan’da yapılan ilk tur oylamaya 361 milletvekili katıldı. Gül 357 oy aldı ve seçilmek için gerekli 367 oya ulaşılamadı. Seçime katılmayan CHP’liler ise toplantı için 367 milletvekili gerektiği savıyla bu turun iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. (Bu süreçte TBMM’de temsil edilmeye başlayan DYP’de bir kişi dışında seçime katılan olmamıştı.)
Aynı akşam, Genelkurmay’ın internet sitesinden yapılan açıklama, daha sonraki süreçte ”e-muhtıra” olarak nitelendirildi.
-Anayasa Mahkemesi, 1 Mayıs 2007’de, CHP’lilerin ”ilk turda 367 milletvekili bulunmadığı” savıyla açtığı davada iptal ve yürütmeyi durdurma kararı verdi.
-2 Mayıs’ta, Cumhurbaşkanı seçimi turlarına ilişkin takvim yeniden düzenlendi. 3 Mayıs’ta ise milletvekili seçiminin 22 Temmuz’da yapılması kararı alındı. AK Parti ”Seçimlerin 4 yılda bir yapılması, cumhurbaşkanının 5+5 sistemiyle halk tarafından seçilmesi’’ne yönelik Anayasa değişikliğini getirdi. 6 Mayıs’taki Cumhurbaşkanı seçiminin yeni takvimli ilk turu yapıldı. Ancak, toplantı yeter sayısı için gerekli olup olmadığı tartışılan 367’ye ulaşılamadı. Gül adaylıktan çekildi.
-Yapılan anayasa değişikliği konusunda da referandum (Sezer’in yetkisini kullanmasıyla) referandum süreci başladı.
-22 Temmuz 2007’de yapılan seçimde AK Parti tek başına iktidar olma çoğunluğunu (341 milletvekili) korudu. Ancak bu çoğunluk ”Cumhurbaşkanı seçimi için 367 üyeninin genel kurulda bulunması gerektiği’’ tartışmasını ortadan kaldıracak bir çoğunluk değildi. Bu sorunun çözümü MHP’den geldi. Bahçeli, Cumhurbaşkanı seçiminde genel kurulda yer alacaklarını ve kendi adaylarını çıkaracaklarını açıkladı.
-Seçim sürecinin ardından oluşan 22. Dönem TBMM’de, AK Parti Kayseri Milletvekili Gül, 28 Ağustos 2007’de, 11. Cumhurbaşkanı seçildi.
-Anayasa değişikliğinin (12 Eylül 2010 tarihide yapılan) referandumda kabulüyle de Cumhurbaşkanının 5 yıl için halk tarafından seçilmesi ve ikinci dönem görev yapması benimsendi.
Recep Tayyip Erdoğan
Türkiye Cumhuriyeti’nin 12. Cumhurbaşkanı. Anayasa değişikliğinin ardından halk tarafından seçilen ilk Cumhurbaşkanı oldu. Erdoğan, aynı zamanda bir siyasi partinin lideri olarak başbakanlıktan cumhurbaşkanlığına geçen üçüncü kişi. (Daha önce Turgut Özal ile Süleyman Demirel de genel başkanlık ve başbakanlık görevini sürdürürken cumhurbaşkanlığına seçilmişti.)
Türk siyasi yaşamında RP’den İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı seçilen Erdoğan, ülke genelinde bir siyasal aktör olarak rol almaya başladı. Daha sonraki dönemde, ”RP içindeki yenilikçi kanadın lideri” olarak anılan Erdoğan, AK Parti’nin kuruluşunda genel başkanlık görevini üstlendi. Belediye başkanlığı dönemindeki mahkumiyet kararı ve siyasi yasak nedeniyle milletvekili adaylığı reddedilen Erdoğan, daha sonraki dönemde Siirt’teki ara seçimle TBMM’ye girdi ve başbakanlık görevini üstlendi.
Erdoğan’ın AK Parti’nin cumhurbaşkanı adayı olduğu 1 Temmuz 2014 tarihinde yapılan toplantıda açıklandı. Erdoğan’ın karşısındaki adaylar ise CHP, MHP ve parlamento dışındaki bazı partilerin desteklediği Ekmelettin İhsanoğlu, HDP’nin desteklediği Selahattin Demirtaş idi.
Erdoğan, 10 Ağustos 2014 Pazar günü, Türk siyasi tarihinde ilk kez doğrudan halkın oylarıyla ve ilk turda 12. Cumhurbaşkanı seçildi.
Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından, AK Parti kongresi 27 Ağustos 2014 Çarşamba günü toplandı ve Ahmet Davutoğlu’nu yeni genel başkan seçti. Davutoğlu, aynı zamanda başbakanlığı üstlendi.
Erdoğan ise 28 Ağustos’ta Çankaya Köşkü’nde Cumhurbaşkanlığı görevini Abdullah Gül’den devraldı. 12. Cumhurbaşkanlığına seçilen Erdoğan, Beştepe’de yapılan Cumhurbaşkanlığı yerleşkesinde göreve başladı.
Aradan geçen süreçte, Ahmet Davutoğlu, 7 Haziran 2015 seçimleri sonrasında 45 gün içinde hükûmetin kurulamaması üzerine, Cumhurbaşkanının TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermesi üzerine ülkeyi 1 Kasım 2015’te yapılacak seçime kadar yönetmek üzere seçim hükûmeti başbakanlığını üstlendi. Seçimlerde AK Parti yüzde 49,5 oyla birinci parti seçildi ve Davutoğlu yeni hükümeti kurdu. Ancak, Erdoğan ile yaşadığı uyuşmazlık üzerine, yeni genel başkanın seçilmesi için 22 Mayıs 2016’da olağanüstü kongreye gitti. Genel başkanlığı ve başbakanlık görevini Binali Yıldırım devraldı.
16 Nisan 2017 tarihindeki halk oylamasında kabul edilen Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanının partili olabilmesinin önünün açılmasının ardından Recep Tayyip Erdoğan, 21 Mayıs 2017 tarihinde gerçekleştirilen 3. Olağanüstü Büyük Kongrede, kurucusu olduğu AK Parti’nin Genel Başkanlığına yeniden seçildi.
24 Haziran 2018 Pazar günü yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerde yüzde 52.59 oy oranıyla yeniden Cumhurbaşkanı seçildi. Bu kez Erdoğan’ın rakipleri Muharrem İnce, Meral Akşener, Selahattin Demirtaş, Temel Karamollaoğlu ve Doğu Perinçek idi.
16 Nisan 2017’de kabul edilen Anayasa değişikliği ile hayata geçirilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’nin ilk Cumhurbaşkanı olarak 9 Temmuz 2018 tarihinde yemin ederek görevine başladı.
News
